Rondetafelgesprek: Strafrecht ontoereikend in aanpak financieel-economische criminaliteit
/Tijdens het rondetafelgesprek van 28 mei 2025 klonk een heldere boodschap vanuit het OM, de politie, de FIU en de FIOD: het strafrecht is essentieel, maar ontoereikend als enige instrument in de bestrijding van financieel-economische criminaliteit. Criminelen opereren binnen geïntegreerde netwerken, gebruiken juridische en financiële structuren met gemak, en weten precies waar het toezicht tekortschiet. Repressie komt structureel te laat. De enige effectieve reactie is een systeemaanpak waarin preventie, toezicht, informatie en juridische instrumenten gecoördineerd worden ingezet — niet als losse maatregelen, maar als samenhangend beleidskader.
De realiteit van versnipperde interventies
Volgens hoofdofficier van justitie Michiel Zwinkels (OM) is Nederland structureel kwetsbaar voor crimineel geld. Het wringt in juridische structuren, infecteert het financiële stelsel, en vervlecht de onder- met de bovenwereld. Alleen al op het gebied van witwassen zijn er “honderden constructies” actief — vaak met internationale brokers, crypto-infrastructuur en vastgoedtransacties. Toch wordt de aanpak van dit probleem nog steeds verkokerd georganiseerd, binnen de grenzen van departementen, ketens of sectoren (OM, Zwinkels).
FIOD-directeur Thomas Bos sprak over de noodzaak van een aanpak met effect en impact, gericht op verstoring van criminele geldstromen — niet alleen via vervolging, maar ook via het slim inzetten van fiscale interventies, toezicht, bestuursrecht en preventie (FIOD, Bos).
Wat is een systeemaanpak?
Een systeemaanpak is géén project, géén beleidsnota en géén tijdelijke taskforce. Het is:
Een structureel afgestemde strategie tussen alle relevante publieke én private actoren.
Gericht op voorkomen en verstoren, niet alleen op vervolgen.
Gebaseerd op een gedeeld informatiebeeld.
Gericht op interventies in de keten, op elk punt waar crimineel geld zich kan nestelen.
Zoals de politie het verwoordde: “Zolang wij pas in beeld komen bij repressie, lopen we achter de feiten aan.” (politie, Janssonius)
Voorbeelden van bestaande praktijk: Serious Crime Taskforce & FEC
Er zijn al initiatieven die een voorproef geven van wat een systeemaanpak kan zijn:
De Serious Crime Taskforce (SCTF) waarin opsporingsdiensten en banken samenwerken om internationale geldstromen zichtbaar te maken.
Het FEC (Financieel Expertise Centrum), dat publieke en private partijen samenbrengt rondom thema’s als crypto, witwasconstructies en zorgfraude.
Maar beide initiatieven worden geremd door beperkte wettelijke grondslagen voor gegevensdeling, een afhankelijke financiering, en het feit dat ze nog niet systemisch zijn ingebed in wetgeving of beleid (FEC, Govers).
Welke barrières beletten de systeemaanpak nu?
Wetgeving is verkokerd en statisch
De WGS vereist dat elke samenwerkingspartij wettelijk wordt toegevoegd — dit duurt gemiddeld 18 maanden (FEC).
De Wwft richt zich alleen op private instellingen, waardoor overheden geen meldrechten hebben (FIU).
Gebrek aan coördinatie tussen departementen
Justitie en Veiligheid, Financiën, EZK en BZK zijn allemaal betrokken, maar voeren geen gezamenlijke strategie (meerdere sprekers).
Uitvoeringstoetsen ontbreken bij veel wetten
Wetgeving wordt door Justitie en Veiligheid vaak zonder toets op handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid ontworpen (Koops, NSC).
Informatie is versnipperd
Zonder toegang tot dezelfde datasets (bijv. UBO, CAHR, bestuursverbodenregister), kunnen poortwachters en toezichthouders hun rol niet adequaat invullen (NBA, KNB).
Wat is nodig: een rijksbrede financiële weerbaarheidsstrategie
Zwinkels (OM) pleitte voor een model vergelijkbaar met de Cybersecurity Raad: een wettelijk verankerde structuur waarin publieke en private partijen samenwerken op basis van gedeelde risicoanalyses, duidelijke doelen en toegewezen verantwoordelijkheden. De centrale gedachte: het strafrecht is één pijler — en niet eens de eerste.
Andere voorstellen:
Kamerbrede aansturing van beleid, met interdepartementale regie.
Een jaarlijkse nationale risicoanalyse op financieel-economische criminaliteit, die niet alleen het OM, maar ook gemeenten, de KvK, notarissen, banken en accountants betrekt.
Verankering van ketensamenwerking (zoals FEC, SCTF) in wetgeving en begroting.
Het belang van tempo: waarom wachten geen optie is
Criminele structuren bewegen snel, digitaal en internationaal. Ze gebruiken technologie zoals crypto, deep fakes, AI-gestuurde identiteitsfraude en internationale netwerken met een snelheid waar het strafrecht niet aan kan tippen. Als overheid blijven we altijd de muis in een kat-en-muis-spel, tenzij we in staat zijn systemen zó in te richten dat misbruik niet loont en eerlijkheid wordt beloond.
Zoals de FIU het samenvatte: “Het is niet één fout in het systeem, het is het systeem zelf.” (FIU, Verbeek-Kusters)
Conclusie: zonder systeem geen weerstand
Nederland staat op een kruispunt: ofwel blijft het de criminaliteit reactief en gefragmenteerd bestrijden, ofwel kiest het voor een geïntegreerde, rijksbrede systeemaanpak van financieel-economische criminaliteit. Het strafrecht blijft een belangrijk instrument, maar zonder preventie, toezicht, transparantie en samenwerking is het slechts een pleister op een geïnfecteerde wond.
