Het cash compensatie model: hoe zwart geld legaal loon wordt
/Tijdens het rondetafelgesprek van 28 mei 2025 over financieel-economische criminaliteit werd één fenomeen expliciet als urgent en ontwrichtend aangemerkt: het cash compensatie model (CCM). Volgens de Financial Intelligence Unit, de FIOD, de politie en het Openbaar Ministerie toont dit model hoe crimineel contant geld systematisch wordt ingezet om zwart personeel te betalen, terwijl het formeel wordt ‘teruggestort’ in het financiële stelsel. Werk dat maatschappelijk nodig is — denk aan bouw, pakketbezorging of zorg — wordt daarmee gefinancierd met geld uit misdrijven.
Het CCM is witwassen in zijn meest verweven vorm: arbeid, onderaanneming, facturering en contanten komen samen in een gesloten circuit waarin geld zijn herkomst verliest.
De werkwijze: schijnconstructies met crimineel geld
Volgens de FIU werkt het CCM meestal als volgt:
Een groot bedrijf besteedt werk uit aan een onderaannemer, en betaalt dit giraal.
De onderaannemer heeft personeel dat hij zwart betaalt in contanten.
Die contanten worden door criminelen aangeleverd, vaak afkomstig uit drugshandel, mensenhandel of fraude.
In ruil daarvoor krijgt de crimineel weer girale betalingen, vaak vermomd als facturen of diensten.
Zo wordt zwart geld wit — en wordt wit geld ook weer ‘vervuild’ door criminele herkomst.
Deze constructie wordt gefaciliteerd door ondergrondse bankiers en zogeheten money brokers die optreden als tussenpersonen in de levering van contant geld.
Waarom is dit zo ernstig?
Het CCM is niet zomaar een witwastechniek, maar een bedrijfsmodel waarin onder- en bovenwereld structureel verweven zijn:
Crimineel geld wordt ingezet om legale arbeid te financieren.
Zwart loon betekent geen belastingen, geen sociale premies, en geen toezicht.
Grote legitieme bedrijven profiteren — bewust of onbewust — van goedkope arbeid zonder dat ze directe verantwoordelijkheid dragen.
De schade is dus meervoudig: belastingontduiking, concurrentievervalsing, arbeidsuitbuiting en versterking van criminele netwerken.
De omvang: netwerken met honderden bedrijven
In het rondetafelgesprek gaf de vertegenwoordiger van de FIU aan dat recente analyses van twee netwerken binnen het CCM aantoonden dat:
er ruim 160 miljoen euro aan contant geld in omloop was;
meer dan 1700 bedrijven betrokken waren bij die geldstromen;
daaronder honderden zorginstellingen en andere maatschappelijk kwetsbare sectoren vielen.
Het geld wordt niet alleen gebruikt voor loondistributie, maar ook om vastgoed, auto’s en diensten te kopen, waarmee het direct doorstroomt naar investeringen in de bovenwereld.
Waar loopt de opsporing tegenaan?
Volgens vertegenwoordigers van de FIOD en politie is het CCM moeilijk te vervolgen, omdat:
de girale betaling formeel legitiem oogt;
bewijs van de link tussen contant geld en de oorspronkelijke criminele bron vaak ontbreekt;
de betrokken bedrijven bestaan uit ketens van onderaanneming, waarin verantwoordelijkheid diffuus is;
cliëntenonderzoek vaak pas te laat begint (bijv. na een vastgoedtransactie).
Ook het Openbaar Ministerie stelde dat de tijd dat er ergens een tas geld werd aangetroffen en dat als bewijs gold, voorbij is. Nu gaat het om gefaseerde, verhulde en digitale geldstromen die juridisch moeilijk traceerbaar zijn.
Waarom is dit een systeemprobleem — en geen incident?
Alle betrokken instanties benadrukten: het CCM is geen uitzondering, maar een structurele misbruikmethode van het Nederlandse financiële en fiscale systeem. De verankering is mogelijk omdat:
rechtspersonen makkelijk zijn op te richten (KvK);
meldrechten ontbreken voor decentrale overheden;
gegevens niet gedeeld mogen worden tussen toezichthouders;
controle op loondoorbetaling en UBO-structuren beperkt is.
Zoals de vertegenwoordiger van de FIU het verwoordde: “Dit model is maatschappelijk ontwrichtend. De schade is dubbel: het kost de schatkist geld én het faciliteert zware georganiseerde criminaliteit.”
Oplossingen: barrières en samenwerking
De FIU, FIOD, politie en het Openbaar Ministerie riepen gezamenlijk op tot:
Versterking van gegevensdeling tussen ketenpartners (zie blog 5).
Verankering van meldrechten voor gemeenten, provincies en andere bestuursorganen.
Invoering van het Centraal Aandeelhoudersregister (CAHR) om te achterhalen wie achter betrokken bv’s zit (zie blog 7).
Toegang tot loongegevens en fiscale bronnen bij verdachte transacties.
Integrale aanpak in samenwerking met publieke én private partijen — zoals via de Taskforce Underground Banking (TFUB), die onder andere samenwerkt met Europol.
De rode draad: voorkomen is beter dan vervolgen
Een systeem waarin onderaanneming, cashlevering, fiscale ondoorzichtigheid en gebrek aan meldrechten samenkomen, lokt misbruik uit. Volgens de vertegenwoordiger van de politie moeten barrières worden opgeworpen aan de voorkant van het systeem — bij registratie, bij facturering, bij loondoorbetaling en bij onderaannemingscontracten.
De oproep is dan ook niet alleen juridisch, maar ook bestuurlijk: het CCM vereist een nationale aanpak, met samenwerking tussen de ministeries van Financiën, Sociale Zaken, Justitie & Veiligheid en Economische Zaken.
Conclusie: het loon komt contant, de winst is wit
Het cash compensatie model toont hoe het financiële systeem zelf onderdeel is geworden van het criminele verdienmodel. Zonder dat dit model doorbroken wordt, blijft de arbeidsmarkt een wasstraat voor zwart geld — en blijft de samenleving dubbel de rekening betalen. Tijdige detectie, duidelijke wettelijke kaders en drempels in de keten zijn essentieel.
Als bron voor deze blog is het volledige transcript gebruikt van het rondetafelgesprek alsook alle ingebrachte position papers.
