De transparantie van en informatievoorziening over het opsporingsonderzoek in zware strafzaken zijn van belang voor zowel de verdediging als de zittingsrechter. Art. 3 Besluit processtukken verplicht het OM een overzichtsverslag te verstrekken van alle opsporingshandelingen die vallen onder de verbaliseringsplicht van art. 152 Sv. In de praktijk komt dit nauwelijks voor en indien om dat verslag wordt verzocht door de verdediging, beslist de rechter doorgaans dat de informatie niet relevant is voor de zaak en dat het dossier al voldoende informatie bevat

Ter voorkoming en bestrijding van voortgezet crimineel handelen in detentie wordt voorgesteld de Penitentiaire beginselenwet te wijzigen. Het wetsvoorstel introduceert onder andere cameratoezicht op advocaat-cliëntgesprekken en een maximum van twee rechtsbijstandverleners. Beide maatregelen gelden voor alle gedetineerden in de EBI en op de AIT en hebben mede tot doel de advocaat te beschermen. In deze bijdrage wordt stilgestaan bij de vraag hoe deze regimaire maatregelen zich verhouden tot de rol van de advocaat in de rechtsstaat en het principe van maatwerk.

De afgelopen jaren zijn diverse minderjarigen veroordeeld vanwege deelname aan een terroristische organisatie. De overheidsreactie op de betrokkenheid van minderjarigen bij terroristische of anderszins criminele netwerken reikt echter verder dan het domein van het jeugdstrafrecht: ook het jeugdbeschermingsrecht en bestuursrecht kunnen een grondslag voor overheidsoptreden vormen. In deze bijdrage staat de verhouding van het jeugdstrafrecht tot andere rechtsgebieden bij de betrokkenheid van minderjarigen bij wetsovertredende groeperingen centraal, waarbij in het bijzonder de implicaties voor de rechtspositie van de minderjarige worden onderzocht.

Het fenomeen georganiseerde criminaliteit kenmerkt zich door een grote mate van verscheidenheid. Dit heeft ook gevolgen voor de aanpak daarvan, waarbij het strafrecht een belangrijke rol vervult. In dit themanummer wordt nader ingegaan op verschillende vormen van georganiseerde criminaliteit en worden diverse aspecten van de aanpak daarvan besproken. Zo wordt onder meer aandacht besteed aan de betrokkenheid van minderjarigen bij terroristische en criminele groeperingen, de Europese samenwerking bij de bestrijding van georganiseerde criminaliteit en het fenomeen van criminele families. Ook wordt ingegaan op de rechtsstatelijke grenzen aan de aanpak van georganiseerde criminaliteit.

Het zal weinigen zijn ontgaan dat de strafrechtelijke bescherming tegen seksueel geweld recentelijk is uitgebreid. Met de inwerkingtreding van de Wet seksuele misdrijven per 1 juli 2024 is het verouderde ‘dwangmodel’ bij aanranding en verkrachting vervangen door een nieuw ‘consentmodel’. Daarin draait het niet langer om het ‘doorbreken’ van de wil van de ander, maar ontstaat strafbaarheid al als ten tijde van het seksueel contact sprake was van een ‘ontbrekende wil’. De strafrechtelijke bescherming is nog verder verruimd door verlaging van de ondergrens voor strafrechtelijke aansprakelijkheid bij aanranding en verkrachting naar ‘ernstige reden om te vermoeden’ dat de wil tot seksueel contact bij de ander ontbreekt (de nieuwe schulddelicten in art. 240 en 242 Sr). Het verwijt dat de pleger in dat geval wordt gemaakt is dat hij zeer onachtzaam heeft gehandeld door onvoldoende alert te zijn geweest op de mogelijkheid van een ontbrekende wil bij de ander en op dit punt dus een verkeerde inschatting heeft gemaakt. Door de wetgever wordt benadrukt dat als gevolg van deze nieuwe ondergrens bij degene die het (verdergaande) seksuele contact initieert de verantwoordelijkheid komt te liggen om goed in het oog te houden of sprake is van een vrije positieve wilsuiting bij de ander. De wederkerigheid van het seksuele contact vraagt immers om een grote mate van verantwoordelijkheid voor het eigen handelen en om bewustzijn van het (verbale en non-verbale) gedrag van de ander, aldus de wetgever.