Veel strafbare feiten zijn voorzien van één of meer wettelijke strafverzwaringsgronden. Bij bewezenverklaring van zo’n bijzondere strafverzwaringsgrond wordt de toepasselijke maximale vrijheidsstraf verhoogd. Deze bijdrage bevat een verkenning naar de vraag hoe een evenwichtig en samenhangend stelsel van strafverzwaringsgronden in de toekomst kan worden gewaarborgd. Daarbij zal het in het bijzonder moeten gaan om de vraag of het introduceren van een bijzondere strafverzwaringsgrond, gelet op het bestaande geheel van strafverzwaringsgronden, in de rede ligt, en zo ja op welke wijze deze dient te worden vormgegeven. In verband daarmee zijn aan de hand van de criteria voor strafbaarstelling en de parlementaire geschiedenis van de bestaande strafverzwaringsgronden enkele relevante gezichtspunten in kaart gebracht.

De stormachtige ontwikkeling van Artificial Intelligence (AI) in de afgelopen jaren heeft zowel binnen als buiten de wereld van het strafrecht de nodige pennen in beweging gebracht. Al vroeg is daarbij gesignaleerd dat het gebruik van AI ook risico’s met zich brengt voor het recht op een eerlijk proces. Zo is inmiddels veel geschreven over het gebruik van AI voor het zoeken naar bewijs in grote datasets. In deze discussies is doorgaans een grote rol weggelegd voor zorgen over de transparantie van de gebruikte AI-tools. In de forensische literatuur spelen vergelijkbare zorgen over de inzet van AI. AI zou, kort gezegd, een ‘black box’ zijn, en daarom problemen opleveren voor de toetsing van het daarmee geproduceerde bewijs. In de context van het zoeken naar relevant materiaal in grote datasets zou dit bijvoorbeeld problemen kunnen opleveren voor de verdediging, omdat niet goed meer te achterhalen is hoe het Openbaar Ministerie tot een bepaalde selectie van gegevens is gekomen. In deze bijdrage probeer ik iets meer greep te krijgen op wat de ‘black-box’ problematiek van met AI geproduceerd bewijs nu concreet behelst. Dat doe ik vanuit 1) de vraag of, en zo ja hoe bewijsmateriaal dat geproduceerd is met behulp van AI vanuit het perspectief van artikel 6 EVRM verschilt van andere soorten bewijs, en 2) de vraag of in de rechtspraak van het EHRM met betrekking tot deskundigenbewijs en toegang tot informatie tijdens het strafproces aanknopingspunten gevonden kunnen worden voor hoe met deze verschillen moet worden omgegaan.

Redelijkheid komt vooral belang toe wanneer een uitkomst moet worden bereikt in een situatie waarin sprake is van een complex aan te beoordelen factoren, terwijl de juistheid van de uitkomst niet objectief valt vast te stellen en er tegengestelde zienswijzen zijn over welke uitkomst aangewezen is. In het strafrecht is dit regelmatig aan de orde. Het gaat daarbij om zeer uiteenlopende situaties en om een oneindige variatie aan naar aard verschillende factoren (zoals feiten en omstandigheden, rechtsregels en -beginselen, natuurkundige wetmatigheden en individuele en publieke belangen bij de uitkomst). Juist daardoor valt redelijkheid niet scherp en eenduidig te definiëren. Dit blijkt al uit De Dikke Van Dale. Deze omschrijft redelijkheid onder meer als ‘het te werk gaan volgens de rede’ en ‘het in overeenstemming zijn met de rede’ en verklaart nader dat het daarbij gaat om zoiets als verstandigheid respectievelijk rechtvaardigheid en billijkheid. De ‘rede’ betreft dan ‘denkvermogen, oordeel’, ‘het begrips- en onderscheidingsvermogen van de mens dat dient voor het verkrijgen van kennis, het combineren van zaken’.

Hoewel deze omschrijvingen richting geven aan de betekenis van redelijkheid, wordt redelijkheid door velen vaag genoemd. Voor zover daarmee wordt bedoeld dat het begrip weinig houvast biedt, miskent dit mijns inziens de conceptuele diepgang ervan. Redelijkheid impliceert duidelijker sturing en stelt meer grenzen dan vaak onder ogen lijkt te worden gezien. Om te bepalen wat in concrete gevallen redelijk is, worden binnen die grenzen voor specifieke beoordelingssituaties en voor de omgang met factoren, bovendien vaak nadere beperkingen en criteria vastgesteld die aansluiten bij redelijkheidsvereisten en -waarden.

The EU is stepping up the fight against corruption and has proposed new legislation. We spoke with Jeroen Blomsma, Head of Sector Anti-Corruption at the European Commission, about the updated directive and its potential impact on companies.