In september 2023 kwam een onderzoek uit 1975 bovendrijven waaruit blijkt dat in de jaren zeventig van de vorige eeuw al kennis voorhanden was over de hoge concentratie schadelijke stoffen in de IJmondregio. Die stoffen zouden door de Koninklijke Nederlandse Hoogovens en Staalfabrieken NV zijn uitgestoten. Eveneens in september 2023 concludeerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) dat inwoners van Wijk aan Zee door de uitstoot van schadelijke stoffen door Tata Steel gemiddeld tweeënhalve maand korter leven dan mensen elders in Nederland (RIVM 2023). Ook in andere regio’s is een verband tussen sterfte en de uitstoot van Tata Steel aangetoond. Hoewel al enkele tientallen jaren verschillende rapporten wijzen op de uitstoot van schadelijke stoffen door Tata Steel en de (mogelijk) ernstige gevolgen daarvan voor de omgeving, is nu voor het eerst een causaal verband tussen de uitstoot en schade vastgesteld. Naar verluidt vindt (een groot deel van) de uitstoot van de schadelijke stoffen plaats in overeenstemming met de vergunning. Voorbereidingen voor civielrechtelijke en strafrechtelijke rechtszaken zijn al gestart.

Milieuwet- en regelgeving is erop gericht om mens, milieu en maatschappij te beschermen. In hoeverre lukt dat? De overtreding van deze wetgeving vormt een urgent maar ook complex maatschappelijk probleem. Door de klimaatcrisis en actuele milieuproblemen, zoals rond Tata Steel en Chemours, is er steeds meer maatschappelijke, politieke en wetenschappelijke aandacht voor milieucriminaliteit en de aanpak ervan. Ondanks deze groeiende aandacht is er nog weinig kennis over de aard, omvang en aanpak van milieucriminaliteit. Hoe vaak komt het voor? Wie zijn de daders? En zijn er op dit terrein (ook) veelplegers? Hoe treedt de overheid ertegen op? En werkt dat? Het beantwoorden van deze vragen is belangrijk: het leidt niet alleen tot empirische kennis en theorievorming, maar kan ook door handhavingsinstanties gebruikt worden om gerichter en effectiever op te treden. Er is weliswaar vooruitgang op dit terrein, maar recente beleidsevaluaties en – mede daardoor ingezette – verbeterprogramma’s laten ook zien dat onderzoek naar en handhaving van milieucriminaliteit nog steeds grote uitdagingen kennen (Commissie-Van Aartsen 2021; CCV 2019).

Handhaving van milieuregels is een complex specialisme. Het vraagt diepgaande kennis, doorzettingsvermogen en creativiteit. Het onderwerp milieu heeft beperkte prioriteit in de totale opgave van wetshandhaving en kent veel uitdagingen. Milieuregelgeving is over het algemeen niet makkelijk handhaafbaar door open normstellingen en beperkte mogelijkheden voor de bewijslast. Het is technisch, ingewikkeld en de uitvoering ervan is verdeeld over veel verschillende organisaties. Daar komt bij dat milieuautoriteiten beperkte capaciteit beschikbaar hebben, terwijl het takenpakket blijft groeien.

Daarom moeten zij een slimme aanpak verzinnen en samenwerken om het gewenste effect te bereiken. Hoe doet een inspecteur dat in de praktijk? In dit artikel wordt een toelichting gegeven over hoe de milieuhandhaving in Nederland is georganiseerd en welke ontwikkelingen er zijn in milieutoezicht en opsporing. Er komen tevens enkele innovaties en praktijkvoorbeelden aan bod.