Vanaf 1 juli 2025 is de wet in werking getreden, waarin voor het eerst discriminerend motief is geformaliseerd als strafverzwaringsgrond in artikel 44bis van het Wetboek van Strafrecht. Hierdoor kan een straf maximaal met één derde worden verhoogd wanneer een misdrijf is gepleegd uit haat of discriminatie tegen een beschermde groep op grond van ras, godsdienst, geslacht, seksuele gerichtheid of handicap. Gelijktijdig werd de terminologie in aftakelingsbepalingen gemoderniseerd: ‘hetero‑ of homoseksuele gerichtheid’ werd vervangen door ‘seksuele gerichtheid’, en ‘lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap’ werd ingekort tot ‘handicap’. Daardoor werd de bepaling beter afgestemd op hedendaagse juridische en maatschappelijke opvattingen. Vanaf de inwerkingtreding moesten politie en officier van justitie expliciet naar het discriminatoire motief in dossier en tenlastelegging zoeken, waarna de rechter bij bewezen motief de strafverhoging toepaste.

Op 7 juli hebben staatssecretaris Struycken en minister Van Weel (Justitie en Veiligheid) een wetsvoorstel tot verlenging van de Innovatiewet Strafvordering ingediend bij de Tweede Kamer. Door dit wetsvoorstel kunnen de organisaties uit de strafrechtketen tot aan de inwerkingtreding van het nieuwe Wetboek van Strafvordering gebruik maken van de mogelijkheden die de Innovatiewet biedt.

De informatiepositie van burgemeesters en politie wordt verbeterd om (dreigende) ernstige verstoringen van de openbare orde te voorkomen. In het regeerprogramma staat dat de bevoegdheden van de politie om informatie te verzamelen over mogelijke grootschalige openbare ordeverstoringen wordt uitgebreid. Met het wetsvoorstel Wet gegevensvergaring openbare orde zorgt minister Van Weel van Justitie en Veiligheid voor uitbreiding van deze bevoegdheden. Door de extra bevoegdheden is de politie beter in staat om de openbare orde te handhaven. Bijvoorbeeld door te voorkomen of te beletten dat mensen een demonstratie misbruiken om te gaan rellen.

Vanaf 1 juli 2025 wordt in de Beleidsregels voor de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) expliciet vastgelegd hoe een eindezaakverklaring na mediation wordt meegewogen bij een aanvraag. Een eindezaakverklaring is een formele rechterlijke uitspraak waarbij een strafzaak wordt beëindigd zonder veroordeling, nadat verdachte en slachtoffer in een mediationtraject tot overeenstemming zijn gekomen. Dit middel werd mogelijk gemaakt door de Innovatiewet Strafvordering sinds 1 oktober 2022, en is sinds 1 juli 2025 onderdeel van de justitiële beoordeling. Bij de beoordeling van de VOG wordt allereerst het objectieve criterium gehanteerd, gebaseerd op de feiten in de justitiële gegevens. Daarna volgt het subjectieve criterium, waarin wordt beoordeeld of omstandigheden zoals een succesvolle mediation en eindezaakverklaring een positieve uitwerking hebben op de toekenning van de VOG. De beleidsregels blijven hierbij neutraal: een eindezaakverklaring sluit een VOG niet uit, maar wordt als relevant gegeven meegewogen bij de afweging.