De Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) speelde in 2024 een voortrekkersrol in de strafrechtelijke aanpak van het omzeilen van sanctiemaatregelen. Naar aanleiding van meldingen van ongebruikelijke transacties door de Financial Intelligence Unit (FIU) Nederland startte de FIOD een onderzoek naar een bedrijf dat vliegtuigonderdelen exporteerde. De casus illustreert hoe complex en innovatief de opsporing van sanctie-ontwijking is geworden. Dat blijkt uit het Jaarverslag 2024 van de FIOD.

Signalen uit de financiële sector

De aanleiding voor het onderzoek was een melding van een bank. Deze signaleerde dat de omzet van een exportbedrijf abrupt wegviel na de inwerkingtreding van nieuwe sancties tegen Rusland. Kort daarna zag men echter een plotselinge toename van exporten naar Tadzjikistan. Voor de bank, en later ook voor de FIOD, was dit een indicatie dat mogelijk sprake was van doorlevering van gesanctioneerde goederen aan Rusland via een omweg.

Vroege vaststelling van doorlevering

Uit online onderzoek bleek dat de Tadzjiekse partijen grote geldbedragen overmaakten, terwijl er online nauwelijks informatie over deze bedrijven beschikbaar was. Het onderzoeksteam van de FIOD ontdekte vervolgens dat het om een doorlevering ging van vliegtuigonderdelen, wat in strijd is met de geldende sanctieregels.

De FIOD heeft in deze zaak specialistische bevoegdheden ingezet, zoals telefoontaps, om sluitend bewijs te verzamelen dat de sancties daadwerkelijk werden omzeild. Volgens de betrokken projectleider is het verkrijgen van sluitend bewijs essentieel voor het eindproces-verbaal, zeker bij een relatief nieuw fenomeen als sanctie-omzeiling. De aanpak vereist voortdurend bijleren, want de methoden waarmee sancties worden omzeild veranderen snel.

Internationale dimensie en samenwerking

De FIOD werkt in dit type zaken nauw samen met zowel nationale als internationale partners. In deze casus werd samengewerkt met onder andere de Douane en buitenlandse diensten, zoals instanties uit de Verenigde Staten. Deze internationale samenwerking is noodzakelijk omdat sanctie-omzeiling zich vaak afspeelt over meerdere jurisdicties. Door intensief contact en uitwisseling van kennis en informatie met buitenlandse diensten kunnen gezamenlijke strategieën worden ontwikkeld om sancties effectief te handhaven.

Resultaten van het onderzoek

Tijdens een actiedag in Nederland zijn meerdere doorzoekingen verricht. Daarbij zijn de hoofdverdachte en andere betrokkenen aangehouden, is beslag gelegd op een woning, ruim 250.000 euro aan contant geld en 160.000 euro aan banktegoeden. De hoofdverdachte is in eerste aanleg veroordeeld tot een gevangenisstraf van 32 maanden en een geldboete van 165.000 euro. Tevens zijn het contante geld en aangetroffen wapens verbeurd verklaard. Een ontnemingsprocedure volgt in 2025.

Sanctie-omzeiling als nieuw opsporingsdomein

Sinds de invoering van nieuwe sanctiepakketten tegen Rusland op 23 februari 2022, heeft sanctie-omzeiling prioriteit gekregen in de strafrechtelijke handhaving. Voor de FIOD betekent dit dat zij zich in snel tempo moet bekwamen in een relatief jong opsporingsdomein. De betrokken rechercheurs noemen hun werk dan ook ‘pionieren’. Elke zaak is uniek, kent eigen structuren en vereist een creatieve aanpak.

De FIOD signaleert dat Nederland internationaal vooroploopt bij het strafrechtelijk opsporen van sanctie-ontwijking. In het verlengde van dit onderzoek heeft Europol zelfs een nieuwe werkgroep opgericht, die zich specifiek richt op gesanctioneerde terroristische organisaties en de financieringsstromen daarachter.

Capaciteitsinzet en beleidsmatige gevolgen

In het FIOD Jaarverslag 2024 wordt het thema terrorismefinanciering en sancties als apart aandachtsgebied benoemd binnen de capaciteitsinzet. Ongeveer 4,5% van de directe opsporingsuren werd in 2024 besteed aan dit thema. Dat onderstreept de strategische prioriteit die wordt toegekend aan de opsporing van sanctie-omzeiling binnen het bredere takenpakket van de FIOD.

De opgedane ervaringen leiden bovendien tot nieuwe inzichten in faciliterende tussenpersonen, bedrijfsstructuren en sectoren met verhoogd risico. De verwachting is dat deze inzichten hun weerslag zullen vinden in beleid, risicobeoordelingen en internationale samenwerking.