Door de inzet van opsporingsbevoegdheden kunnen grote hoeveelheden data worden verkregen. In het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering wordt (vooralsnog) vastgehouden aan de gescheiden regeling van bevoegdheden tot vergaring van data (in het Wetboek van Strafvordering) en bevoegdheden tot analyse en verdere verwerking van (de vergaarde) data (in de Wet politiegegevens). De vraag is in hoeverre dit onderscheid in de context van digitale opsporing en het belang en de impact van gegevensanalyse nog houdbaar is. In de tweede plaats vragen wij aandacht voor een in het nieuwe Wetboek van Strafvordering geïntroduceerde nieuwe bevoegdheid tot het laten uitvoeren van de gegevensanalyse door derden, voorafgaand aan de verstrekking. Op de vraagstukken verbonden met beide situaties van data-analyse in het kader van de opsporing ga ik hierna, en ter introductie van de hiernavolgende bijdragen van Huisman en Stal, nader in.

Dit artikel gaat over digitalisering en de politiefunctie. De digitalisering heeft veranderingen teweeggebracht, waardoor het speelveld voor de politiefunctie aanzienlijk is gewijzigd. Vooral actoren buiten de politiefunctie hebben aanvullende mogelijkheden gekregen om de rechtsorde uit te dagen of daaraan bij te dragen. Dit komt door veranderingen in organisatievermogen, informatievermogen en normeringsvermogen. We geven hier voorbeelden van door de invloed van digitalisering op criminaliteit en openbare orde nader te beschouwen. Deze ‘nieuwe’ werkelijkheid dwingt de politie tot reflectie op haar rol. In dit artikel bieden we daartoe een aantal mogelijke benaderingen, waarmee we het verdere debat willen aanwakkeren over de politiefunctie en de rol die de politie daarin kan of moet vervullen. Deze benaderingen omvatten: 1) samenwerken met burgers en particuliere organisaties, en het reguleren van sociale controle, 2) bewegen van opsporing naar een integrale aanpak en 3) waarborgen van rechtsbescherming door toezicht op het gebruik van nieuwe mogelijkheden door burgers en organisaties. Deze veranderingen vereisen een proactieve aanpak om de effectiviteit van de politiefunctie in het digitale tijdperk te waarborgen en te versterken.

Het Nederlandse strafrecht kent een toenemende nadruk op preventieve sancties. Vergeleken met het klassieke schuldstrafrecht is de normering van het risicostrafrecht – en daarmee de begrenzing van de macht van de overheid om preventief de vrijheid van justitiabelen te beperken – echter nauwelijks van de grond gekomen. Dat levert fundamentele en nieuwe vragen op over de toepassing van preventieve maatregelen op grond van recidivegevaar. Het gaat hierbij om vragen als: heeft de Staat verplichtingen ten opzichte van justitiabelen tegen wie preventieve maatregelen worden getroffen, wat houdt het vaststellen van gevaar in, hoe kan de gedragsdeskundige beoordeling van het gevaar beter worden ingebed in het strafprocesrecht en in hoeverre is het gebruik van nieuwe (neuro)technologieën in dit verband juridisch en ethisch aanvaardbaar?