Door N.J.M. Kwakman (Rijksuniversiteit Groningen)
In dit artikel zet Kwakman nog eens op een rijtje wat een bewoner of ondernemer nu eigenlijk wel en niet mag om een inbreker in zijn huis of bedrijf uit te werken (noodweer(exces)) of om hem aan te houden en over te dragen aan de politie (burgerarrest). In beide gevallen is ‘gepast geweld’ het uitgangspunt.Noodweer(exces) art. 41 SrBij noodweer moet zijn voldaan aan het proportionaliteits- en subsidiariteitsvereiste, de verdediging mag niet disproportioneel zijn.
Burgerarrest, art. 53 Sr
Iedere burger die op heterdaad een strafbaar feit ontdekt, mag de dader aanhouden om hem vervolgens zo spoedig mogelijk over te dragen aan de politie. Daarbij mag ook (gepast) geweld worden toegepast. Daarvoor gelden min of meer dezelfde maatstaven gelden als voor noodweer.
Burgerarrest is toegestaan bij alle op heterdaad ontdekte strafbare feiten. De burger moet de dader dan kenbaar maken dat hij wordt aangehouden.
Een succesvol beroep op noodweer of noodweerexces is alleen mogelijk in geval van een ‘ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van eigen of andermans lijf, eerbaarheid en goed'. De verdediging moet daarnaast noodzakelijk zijn geweest. In dat kader moet de vraag worden beantwoord: kon van degene die zichzelf of een ander (of eigen of andermans spullen) verdedigde tegen de aanranding, redelijkerwijs worden gevergd dat hij bijvoorbeeld het hazenpad had gekozen in plaats van in de verdediging te gaan?
Voor burgerarrest geldt deze voorwaarde van noodzakelijkheid niet.
"Het enkel binnendringen in een woning, of in een besloten erf of lokaal, levert nog geen noodweersituatie op. Er is dan hooguit sprake van huisvredebreuk (art. 138 Sr). Als de bewoner zich daartegen ‘verdedigt’, kan hij geen succesvol beroep doen op noodweer en zelfs niet op noodweerexces. Er is dan geen aanranding van een goed (een voor menselijke beheersing vatbaar object, stoffelijk voorwerp of materie), maar van een onstoffelijk recht. Van een ‘noodweersituatie’ is dan dus geen sprake en die is nu juist nodig voor zowel een succesvol beroep op noodweer, als voor een succesvol beroep op noodweerexces."
Overigens volgt uit de Aanwijzing handelwijze bij beroep op noodweer dat als de politie het vermoeden heeft dat er sprake is geweest van noodweer(exces) in of rond de woning of bedrijf van de ‘verdachte’ (de aangerande die zich heeft verdedigd door middel van een strafbaar feit), deze niet zal worden aangemerkt als een ‘normale’ verdachte. De zaak wordt dan wel via de normale procedures onderzocht, maar er dient terughoudendheid te worden betracht met het aanwenden van vrijheidsbenemende dwangmiddelen.
Dus: "als een bewoner een insluiper ‘met gepast geweld’ wil arresteren en overdragen aan de politie, en de insluiper verzet zich daar tegen met geweld, dan is dat geweld van de insluiper ‘wederrechtelijk’. De insluiper kan dan immers geen beroep doen op noodweer(exces) omdat het ‘met gepast geweld aanhouden’ van de insluiper door de bewoner rechtmatig is. Aan de voorwaarde van ‘wederrechtelijkheid’ van de aanranding door de bewoner (om als insluiper een beroep te kunnen doen op noodweer) is dan niet voldaan.
De bewoner kan zich op zijn beurt wel ‘rechtmatig’ verdedigen tegen het geweld van de insluiper. Immers, het zich met geweld verzetten tegen een rechtmatige aanhouding levert een ‘wederrechtelijke aanranding’ op (welke wederrechtelijkheid niet kan worden weggenomen door een beroep op noodweer). Het is zelfs niet ondenkbaar dat de bewoner die (veel) te ver gaat in het zich verdedigen tegen het gewelddadige verzet van de insluiper, vrijuit gaat omdat hij wellicht nog een beroep zou kunnen doen op noodweerexces."
Conclusie van Kwakman: "de huidige wettelijke voorzieningen voor bewoners om te kunnen optreden tegen inbrekers, moesten we maar liever niet uitbreiden en oprekken. Met combinaties van noodweer(exces) en burgerarrest zijn er al voldoende mogelijkheden voorhanden, die (in combinatie met verboden wapenbezit) al genoeg gevaren voor escalatie in zich bergen."
Klik hier voor het volledige artikel.
