Het concept-wetsvoorstel Wet naburig recht deepfakes van personen (initiatief Dral) introduceert een nieuw juridisch instrument tegen ongeoorloofd gebruik van deepfakes. Waar het huidige recht tekortschiet, wil dit voorstel iedere natuurlijke persoon – levend of overleden – het recht geven te bepalen of en hoe een deepfake van zijn of haar stem of uiterlijk mag worden vervaardigd, gebruikt of verspreid.

Van technologische innovatie naar persoonlijkheidsbescherming

Deepfaketechnologie maakt het mogelijk om met artificiële intelligentie realistisch beeld- of audiomateriaal te genereren van personen die die handelingen nooit hebben verricht. Hoewel de techniek legitieme toepassingen kent – denk aan de virtuele optredens van ABBA en Kiss – ontstaan ook aanzienlijke risico’s: fraude, seksuele deepfakes en desinformatie.

Bestaande wettelijke kaders zoals het portretrecht, de AVG en de Wet op de naburige rechten bieden onvoldoende bescherming en scheppen onzekerheid voor zowel burgers als uitvoerende kunstenaars (MvT, par. 3.1-3.4).

Het portretrecht maakt bijvoorbeeld onderscheid tussen portretten in opdracht en niet in opdracht, en biedt geen bescherming tegen voice clones. De AVG geldt niet voor overledenen en laat bovendien ruimte voor interpretatie bij artistieke of journalistieke uitdrukkingen. De AI-verordening (EU 2024/1689) bevat weliswaar een transparantieplicht voor deepfakes, maar reguleert niet de vraag of het gebruik ervan toelaatbaar is.

Het initiatiefvoorstel wil deze leemtes dichten door een zelfstandig verbods- en toestemmingsrecht te creëren, waarmee de zeggenschap over de digitale weergave van personen in eigen hand blijft.

Kern van het voorstel

Het wetsvoorstel wijzigt de Wet op de naburige rechten en voegt een nieuw artikel 7c toe. Dit artikel verleent iedere natuurlijke persoon een exclusief recht om toestemming te geven voor:

het vervaardigen van een deepfake van diens persoon;
het reproduceren van een bestaande deepfake;
het verkopen, verhuren, uitlenen, afleveren of anderszins openbaar maken daarvan (VvW, art. 7c lid 1).

Het recht geldt niet alleen voor artiesten of uitvoerende kunstenaars, maar voor iedereen. Daarmee krijgt iedere burger een wettelijk middel om ongewenste digitale replicatie van zijn of haar persoon tegen te gaan.

Gebruik van deepfakes voor satire blijft mogelijk, mits wordt voldaan aan de transparantieplicht uit artikel 50 AI-verordening (MvT, par. 2).

Persoonlijk en beperkt overdraagbaar

Het nieuwe recht is van strikt persoonlijke aard. Het is niet overdraagbaar en niet vatbaar voor beslag. Na overlijden kan het recht tot zeventig jaar worden uitgeoefend door de nabestaanden of een bij testament aangewezen persoon (VvW, art. 9 lid 4-6; MvT, par. 8).

Die termijn sluit aan bij de beschermingstermijn van het auteursrecht. De ratio hierachter is dat de zeggenschap over iemands stem of uiterlijk niet zonder meer vervalt bij diens overlijden, maar dat nabestaanden nog kunnen optreden tegen onrechtmatig gebruik van diens deepfake.

Samenloop met bestaande regelgeving

Het nieuwe naburig recht vult bestaande beschermingsmechanismen aan.

Portretrecht (Auteurswet) – biedt onvoldoende houvast bij AI-manipulatie en dekt geen audio-deepfakes.
AVG – geldt niet voor overledenen; bovendien is onduidelijk hoe uitzonderingen voor journalistieke of artistieke doeleinden uitwerken bij deepfakes.
AI-verordening – bevat enkel transparantie-eisen, maar geen zeggenschapsrecht.

Daarnaast wordt het opzettelijk vervaardigen of verspreiden van deepfakes zonder toestemming expliciet strafbaar gesteld via aanpassingen in de strafbepalingen van de Wet op de naburige rechten (VvW, art. 21–24; MvT, par. II.L–N).

Het initiatief sluit aan bij artikel 8 EVRM en artikel 8 van het EU-Grondrechtenhandvest, die het recht op privacy en zelfbeschikking waarborgen (MvT, par. 4).

Exploitatie en vergoeding

Wanneer iemand toestemming verleent voor het gebruik van een deepfake – bijvoorbeeld voor een film of fonogram – gelden de bepalingen van het auteurscontractenrecht en het filmauteursrecht van overeenkomstige toepassing (VvW, art. 2b en 4; MvT, par. II.B–C).

Dat betekent dat de betrokkene recht heeft op een billijke vergoeding, transparantie over de exploitatie en de mogelijkheid om de overeenkomst te ontbinden als de deepfake niet wordt gebruikt. De rechten kunnen, onder strikte voorwaarden, worden overgedragen aan de producent van het filmwerk of fonogram waarvoor de deepfake is vervaardigd. Deze uitzondering voorkomt versnippering van exploitatierechten en concentreert de handhaving bij één partij (MvT, par. 8).

Handhaving

Inbreuken op het nieuwe naburige recht kunnen civielrechtelijk worden gehandhaafd door de rechthebbende zelf of door collectieve belangenorganisaties. Bij ernstige gevallen is ook strafrechtelijke handhaving door het Openbaar Ministerie mogelijk (MvT, par. 5).

Daarnaast voorziet het wetsvoorstel in een civiele vordering tegen internettussenpersonen, zodat platformen die deepfakes faciliteren of verspreiden, kunnen worden verplicht hun diensten te staken (VvW, art. 15e).

Het toepassingsbereik is universeel: het recht geldt voor iedere natuurlijke persoon, ongeacht nationaliteit of woonplaats. Alleen de aanspraak op de thuiskopievergoeding blijft beperkt tot EU- en EER-onderdanen (VvW, art. 32 lid 10; MvT, par. II.O).

Betekenis

Het wetsvoorstel vult een structurele leemte in de bestaande rechtsorde. Waar het portretrecht en de AVG vooral reactief of beperkt zijn, schept het nieuwe naburig recht een duidelijk en proactief toestemmingsregime voor deepfakes.

De juridische innovatie ligt in de universele werking (geldt voor iedereen), de lange beschermingsduur, en de duidelijke koppeling aan civiel- en strafrechtelijke handhaving. Daarmee ontstaat een samenhangend systeem dat zowel de menselijke waardigheid als de commerciële belangen van kunstenaars en burgers beschermt.

Afsluiting

Met de Wet naburig recht deepfakes van personen neemt Nederland een voortrekkersrol in de bescherming van identiteit in het digitale tijdperk. De kern van het voorstel is niet een verbod op technologie, maar het herstel van controle over de digitale representatie van de mens.

Het voorstel moderniseert het stelsel van naburige rechten en vertaalt klassieke beginselen van privacy en zelfbeschikking naar het domein van artificiële intelligentie. Indien aangenomen, zou Nederland het eerste Europese land zijn dat een zelfstandig naburig recht op de eigen deepfake wettelijk verankert – een belangrijke stap in de bescherming van persoonlijke integriteit in het AI-tijdperk (MvT, par. 1 en 2).