De betekenis van het Zwolsman-arrest voor het strafprocesrecht is nauwelijks te overschatten. Hoewel het arrest en de daaruit voortkomende rechtsregels iedere strafrechtjurist wel bekend zullen zijn, zijn het arrest en de onderliggende strafzaak ook om een andere reden dan de betekenis ervan voor de strafvorderlijke rechtsvorming belangwekkend. De strafzaak tegen Zwolsman markeert een belangrijk kantelpunt in de omgang door de strafvorderlijke overheid met georganiseerde criminaliteit. In de verharding die daarbij optrad, raakten politie, politici en zelfs de media betrokken. De Nederlandse strafrechtspleging verloor hiermee in zekere zin haar onschuld, nu hiermee een tot op de dag van vandaag voortdurende periode werd ingeluid waarin de strafvorderlijke overheid en de georganiseerde criminaliteit een zich ogenschijnlijk almaar verhardende strijd met elkaar voeren.

Waar leken bij de ‘Zwarte Ruiter’ zullen denken aan de Nazgûl uit The Lord of the Rings, aan een vogel uit de familie van snipachtigen, aan het bekende verhaal over Don Diego de la Vega, of meer lokaal aan de naam van een vermaard muziekcafé in Den Haag, een molen in Alkmaar, een bierbrouwerij in Maastricht of een buurtschap nabij Steenbergen, denken strafrechtsgeleerden bij die naam aan de rechtsregel dat het adagium ‘dat geen straf mag worden opgelegd die zwaarder is dan door de schuld van de dader wordt gerechtvaardigd’ in geen rechtsregel steun vindt.In deze bijdrage wordt gereflecteerd op de huidige betekenis van dit arrest voor het sanctierecht, waarbij uitgebreid wordt stilgestaan bij de feitelijke context van de zaak en de staat van het sanctierecht in de jaren 50 van de vorige eeuw.

Vaste rechtspraak van de Hoge Raad is dat de selectie en waardering van het voorhanden bewijsmateriaal zijn voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt. De Hoge Raad blijft in principe zelf van de feiten(vaststelling) af. Het maakt daarbij niet uit of die afweging van de feitenrechter tot een bewezenverklaring of vrijspraak leidt. Het problematische daarbij is dat deze beslissing inzake die selectie en waardering – behoudens bijzondere gevallen – van de Hoge Raad geen motivering behoeft en in cassatie niet met vrucht kan worden bestreden. Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad is het voldoende dat het gebezigde bewijs de bewezenverklaring kán volgen, zonder dat een nadere uitleg van de feitenrechter in alle gevallen is voorgeschreven. Dat volgt (onder andere) uit het arrest Heroïne in dakgoot. Mede naar aanleiding van dit arrest wordt in deze bijdrage gereflecteerd op het stelsel van verweren en motiveren.